Ceza işlemi, bir davranışın ortadan kaldırılması için sıklıkla başvurulan bir davranış kontrolü tekniğidir. Eğitimde, trafikte, sosyal ilişkilerde vb. tüm durumlarda, istenmedik davranışların ortadan kaldırılması için ceza işlemi kullanılmaktadır. Teknik terimlerle ifade edilecek olursa, ceza, bir davranıştan sonra itici uyarıcı (aversive stimulus) verilmesi veya olumlu pekiştireci elde etme fırsatının kaybolması demektir (Skinner, 1S53). Ceza her davranışa uygulanabilir ve pekiştirme tarifelerinde olduğu gibi ceza da tarifeye tabi olabilir (Azrin, Haiz, Hake, 1363). Cezanın etkileri incelenirken bazı değişkenlerin göz önünde tutulması gerekir. Bunlardan bir tanesi, cezalandırılan davranışın pekiştirilip pekiştirilimediği ve cezanın şiddetidir. Ayrıca cezanın veriliş sıklığı ve organizmanın güdüsel durumu da etkili olmaktadır. Bu yazıda, bu değişkenlerin etkileri ve cezanın sonuçları kısaca ele alınacaktır.