Öz

Küresel düzeydeki gelişmeler ülkelerin vatandaşlık eğitimi politikalarını ve öğrencilerin edinmesi gereken vatandaşlık yeterliklerini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu durum, öğrencilerin demokratik vatandaşlık yeterliklerinin geliştirilmesini önemli hâle getirmektedir. Bu kapsamda araştırma, ortaokul öğrencilerinin aktif birer birey olarak demokratik bir ülkede kamusal yaşama katılmaları için gerekli olan demokratik vatandaşlık yeterliklerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada karma yöntem kullanılmıştır. Katılımcı ve veri çeşitliliğini arttırmak için Delphi tekniğinden yararlanılmış ve amaçlı örneklem kullanılmıştır. Delphi panelistleri; vatandaşlık, vatandaşlık eğitimi, demokratik vatandaşlık/vatandaşlık eğitimi, demokrasi, insan hakları konularıyla doğrudan ilgili olan akademisyen, bağımsız araştırmacı, okul yöneticileri ve öğretmeler arasından seçilmiştir. I. Delphi turuna, 61; onay turuna, 8; II. Delphi turuna ise 44 panelist katılmıştır. I. Delphi Turu’nda veriler, açık uçlu tek bir soru ile toplanmış ve betimsel analiz ile çözümlenmiştir. Böylece panelistlerin görüşleri doğrultusunda demokratik vatandaşlık yeterlikleri için; bilgi, beceri, değer, tutum ve eğilimler belirlenerek konuyla ilgili boyutlar oluşturulmuştur. I. Delphi turunda belirlenen boyutlar ve bu boyutları oluşturan tema, kategori ve maddeler, onay turunda panelistlerin görüşlerine sunulmuştur. Onay turu sonucunda demokratik vatandaşlık yeterliklerini oluşturan boyutlar yeniden düzenlenmiştir. Üzerinde uzlaşma sağlayabilmek amacıyla, Demokratik Vatandaşlık Eğitimi (DVE) boyutlarını oluşturan maddeler II. Delphi turunda panelistlerin puanlamasına sunulmuştur. Bu turda elde edilen nicel veriler SPSS 25 programında istatiksel analizlerle çözümlenmiştir. Araştırmada, Demokratik Vatandaşlık Yeterlikleri’ni (DVY) yansıtan üç boyut (bilişsel, duyuşsal ve beceri) belirlenmiştir. Demokratik Vatandaşlık Yeterliklerini oluşturan boyutların; çok kültürlülük, anlayış, diyalog, iletişim, bağlantı kurma, demokratik katılım, ahlaki sorumluluk, eleştirel anlayış, bağımsız öğrenme, karşılıklı saygı ve hoşgörü ile ilgili olduğu görülmektedir. DVY doğrultusunda belirlenen boyutlar, öğretim programı hazırlayanlar, yöneticiler ve öğretmenler tarafından analitik bir araç olarak kullanılabilir. Bu boyutlar, ayrıca DVE’nin yönünü belirlemek ve amaçlarını ortaya koymak konusunda rehberlik edebilir. Öğretmenler, sınıf içi ve sınıf dışı öğretimlerini planlama, uygulama ve değerlendirme aşamasında geliştirilen bu boyutlardan istifade edebilirler.

Anahtar Kelimeler: Demokrasi, Demokratik eğitim, Vatandaşlık, Demokratik vatandaşlık, Demokratik vatandaşlık yeterlikleri, Delphi Tekniği

Kaynakça

  1. Akarsu, A. H. (2022). Ortaokul öğrencilerine yönelik demokratik vatandaşlık yeterliklerinin geliştirilmesi (Unpublished doctoral dissertation). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
  2. Akyıldız, S. (2016). Hak ve özgürlüklere saygı değerini kazandırmada sosyal bilgiler öğretmenlerince yapılan etkinlikler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(3), 1271-1288.
  3. Apple, M. W. (2017). Eğitim toplumu değiştirebilir mi? (Ş. Çınkır, Trans.). Ankara: Anı Yayıncılık.
  4. Apple, M. W., & Beane, J. A. (2016). Demokratik okullar (2nd ed., M. Sarı, Trans.). Ankara: Dipnot Yayınları.
  5. Aratemur-Çimen, C., & Bayhan, S. (2018). Değişen ders kitaplarında sekülerizm ve toplumsal cinsiyet eşitliği araştırması raporu. Retrieved from https://drive.google.com/file/d/1snuCY-01L3KVb0janthXXDwfZ3Fs2gvk/view?fbclid=IwAR3DKyul-FcKviBSNCXMEbS8Nhsi9MLjTwMdJyQtaj3sjWZ5YZjKIMAWwPlE
  6. Audiger, F. (1996). Teaching about society passing on values. Elementary law in civic education. A secondary education for Europe. Strasbourg: Council of Europe Publishing.
  7. Audiger, F. (2000). Project "education for democratic citizenship": Basic concepts and core competencies for democratic citizenship education. Strasbourg: Council for Cultural Cooperation.
  8. Banks, J. A. (2008). Diversity, group identity, and citizenship education in a global age. Educational Researcher, 37(3), 129-139. doi:10.3102/0013189X08317501
  9. Banks, J. A. (2011). Educating citizens in diverse societies. Intercultural Education, 22(4), 243-251. doi:10.1080/14675986.2011.617417
  10. Berkant, H. G., & Arslan, T. (2015). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan öğretim yöntem ve tekniklerinin uygulanmasına yönelik öğretmen görüşleri. Electronic Turkish Studies, 10(11), 293-312. doi:10.7827/TurkishStudies.8643
  11. Biesta, G. J. J. (2007). Education and the democratic person: Towards a political conception of democratic education. Teachers College Record, 109(3), 740-769.
  12. Birzea, C. (2000). Education for democratic citizenship: A lifelong learning perspective. Strasbourg: Council for Cultural Cooperation.
  13. Bogdan, R. C., & Biklen, S. K. (2007). Qualitative research for education: An introduction to theories and methods (5th ed.). Boston, MA: Allyn and Bacon.
  14. Branson, M. S., & Quigley, C. N. (1998). The role of civic education. Center for Civic Education. Retrieved from http://www.civiced.org/papers/articles_role.html
  15. Burns, W. D. (2002). Knowledge to make our democracy. Liberal Education-Washington DC-, 88(4), 20-27.
  16. Callan, E. (1997). Creating citizens. Political education and liberal democracy. Oxford: Oxford University Press.
  17. Carretero, M., Haste, H., & Bermudez, A. (2016). Civic education. In L. Corno & E. M. Anderman (Eds.), Handbook of educational psychology (pp. 295-308). London: Routledge.
  18. Castro, A. J., & Knowles, R. T. (2017). Democratic citizenship education: Research across multiple landscapes and contexts. In M. M. Manfra & C. M. Bolick (Eds.), The wiley handbook of social studies research (pp. 287-318). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Inc.
  19. Caymaz, B., (2008). Citizenship education in Turkey. In A.-M. Nohl, A. Akkoyunlu-Wigley, & S. Wigley (Eds.), Education in Turkey (pp.195-226). Münster: Waxmann Verlag.
  20. Clayton, M. J. (1997). Delphi: A technique to harness expert opinion for critical educational decision-making tasks. Educational Psychology, 17(4), 373-386.
  21. Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2011). Research methods in education. London: Routledge.
  22. Council of Europe. (2010). Council of Europe charter on education for democratic citizenship and human rights education. Council of Europe Publishing.
  23. Council of Europe. (2018). Demokratik kültür yetkinlikleri referans çerçevesi (Vol. 1). Retrieved from https://rm.coe.int/rfcdc-1-turkish/1680a1458e
  24. Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Thousand Oaks, CA: SAGE.
  25. Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design. Thousand Oaks, CA: Sage.
  26. Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4th ed.). Boston: Pearson.
  27. Creswell, J. W. (2017). Karma yöntem araştırmalarına giriş (M. Sözbilir, Trans.). Ankara: Pegem Akademi.
  28. Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2015). Karma yöntem araştırmaları tasarımı ve yürütülmesi (Y. Dede, & S. B. Demir, Ed. & Trans.). Ankara: Anı Yayıncılık.
  29. Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2018). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
  30. Crick, B. (1999). The presuppositions of citizenship education. Journal of Philosophy of Education, 33(3), 337-352.
  31. Cowan, P., & Maitles, H. (2016). Understanding and teaching holocaust education. Thousand Oaks, CA: Sage.
  32. Çayır, K. (2004). Consciousness of human rights and democracy in textbooks. D. T. Ceylan & G. Irzık (Eds.), Human rights issues in textbooks: The Turkish case (pp. 91-107). İstanbul: The History Foundation of Turkey.
  33. Çayır, K. (2010). Yeni bir “biz” anlayışı geliştirme yolunda eğitim, ders kitapları ve okullar. In K. Çayır (Ed.), Ders kitapları ve okullar, eğitim, çatışma ve toplumsal barış: Türkiye’den ve dünyadan örnekler (pp. 25-36). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
  34. Çayır, K. (2014). “Biz” kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık, haklar. İstanbul: Türkiye Tarih Vakfı.
  35. Dalkey, N. C. (1969). An experimental study of group opinion: the Delphi method. Futures, 1(5), 408-426.
  36. Dalkey, N. C. (2002). Toward a theory of group estimation. In H. A Linstone ve M. Turoff (Eds.), The Delphi method: Techniques and applications (pp. 231-256). London: Addison-Wesley
  37. Dalkey, N. C., & Helmer, O. (1963). An experimental application of the Delphi method to the use of experts. Management Science, 9(3), 458-467. doi:10.1287/mnsc.9.3.458
  38. Dewey. J. (1916). Democracy and Education. New York: Macmillan.
  39. Dewey. J. (2020). Demokrasi ve eğitim (M. Karaman, Çev.). Ankara: Gece Kitaplığı.
  40. Doğanay, A. (2008). Çağdaş sosyal bilgiler anlayışı ışığında yeni sosyal bilgiler programının değerlendirilmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 77-96. doi:10.1207/s15430421tip4001_2
  41. Doğanay, A. (2012). A curriculum framework for active democratic citizenship education. In M. Print & D. Lange (Eds.), Schools, curriculum and civic education for building democratic citizens (pp. 19-39). Netherlands: Sense Publishers.
  42. Duerr, K., Spajic-Vrka, V., & Martins, I. F. (2000). Strategies for learning democratic citizenship. Council of Europe.
  43. Duman, P. (2023). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin derslerinde kullandıkları yöntem ve tekniklere ilişkin görüşleri. International Journal of Progressive Studies in Education (IJOPSE), 1(1), 31-50.
  44. Dumitru, V. (2017). Education for democratic citizenship. Cogito Multidisciplinary Research Journal, 9(2), 14-24.
  45. Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Journal of Kirsehir Education Faculty, 14(3), 59-74.
  46. Engle, S. H., & Ochoa, A. (1988). Education for democratic citizenship: Decision making in the social studies. New York: Teachers College Press.
  47. Ersoy, A. F. (2016). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersine ilişkin sosyal bilgiler öğretmenleri ve öğrencilerinin algısı. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 67-83. doi:10.17679/iuefd.17345163
  48. Faiz, M., & Karasu Avcı, E. (2018). 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler dersleri “etkin vatandaşlık” öğrenme alanındaki yer alan ve boyutların değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS), 2(1), 1-21.
  49. Gemalmaz, M. S. (2004). İnsan hakları belgeleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
  50. Giroux, H. A. (1980). Critical theory and rationality in citizenship education. Curriculum Inquiry, 10(4), 329-366. doi:10.2307/1179823
  51. Giroux, H. A. (1998). Public pedagogy and rodent politics: Cultural studies and the challenge of Disney. Arizona Journal of Hispanic Cultural Studies, 2(1), 253-266.
  52. Giroux, H. A., & McLaren, P. L., (1989). Introduction: Schooling, cultural politics, and the struggle for democracy. In H. A. Giroux & P. L. McLaren (Eds.), Critical pedagogy, the state, and cultural struggle (pp. xi-xxxv). Albany: State University of Newyork Press.
  53. Gök, F. (2004). Citizenship and human rights education textbooks. In D. Tarba Ceylan & G. Irzık (Eds.), Human rights issues in textbooks: The Turkish case (pp. 108-112). İstanbul: Türkiye Tarih Vakfı Yayınları.
  54. Greene, J. C. (2007). Mixed methods in social inquiry. John Wiley & Sons.
  55. Grisham, T. (2008). The Delphi technique: A method for testing complex and multifaceted topics. International Journal of Managing Projects in Business, 2(1), 112-130. doi:10.1108/17538370910930545
  56. Gutmann, A. (1999). Democratic education. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  57. Gürses, F. (2010). Türkiye’de ders kitaplarında yurttaşlık: Cumhuriyet’in kuruluş yıllarından bugüne kavramsal dönüşüm (Unpublished doctoral dissertation). Gazi Üniversitesi, Ankara.
  58. Güven, İ. (2005). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin mesleki gelişim ve yeterlikleri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 5(60), 31-39.
  59. Haltinner, U. R. (2008). Achieving consensus on secondary marketing education curriculum and instruction-a Delphi study (Doctoral dissertation). The Graduate School of The University of Minnesota, Minnesota.
  60. Harris, C. (2005). The report of the Democracy Commission: Engaging citizens: the case for democratic renewal in Ireland. Dublin: TASC at New Island.
  61. Hess, D. E., & McAvoy, P. (2015). The political classroom: Evidence and ethics in democratic education. London: Routledge.
  62. Hoskins, B. (2013). What does democracy need from its citizens?: Identifying the qualities needed for active citizenship and making the values explicit. In M. Print & D. Lange (Eds.), Civic education and competences for engaging citizens in democracies (pp. 23-35). Rotterdam: Sense.
  63. Hoskins, B., & Crick, R. D. (2010). Competences for learning to learn and active citizenship: Different currencies or two sides of the same coin?. European Journal of Education, 45(1), 121-137.
  64. Hsu, C. C., & Sandford, B. A. (2007). The Delphi technique: Making sense of consensus. Practical Assessment, Research & Evaluation, 12(10), 1-8.
  65. Izgar, G. (2013). İlköğretim okulu 8. sınıf öğrencilerine uygulanan değerler eğitimi programının demokratik tutum ve davranışlarına etkisi (Unpublished doctoral dissertation). Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
  66. İnal, K. (2019). Türkiye’de eğitim ve politika. Ankara: Töz Yayınları.
  67. İnce, B. (2012). Citizenship education in Turkey: Inclusive or exclusive. Oxford Review of Education, 38(2), 115-131. doi:10.1080/03054985.2011.651314
  68. İpek, İ. (2011). İlköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında vatandaşlık eğitiminin sosyal bilgiler öğretim programındaki hedeflere uygunluğu yönünden değerlendirilmesi (Unpublished master's thesis). Balıkesir University, Balıkesir.
  69. Johnson, B., & Christensen, L. (2014). Eğitim araştırmaları: Eğitimde nicel, nitel ve karma yaklaşımlar (S. B. Demir, Ed. & Trans.). Ankara: Eğiten.
  70. Johnson, B., & Onwuegbuzie, A. (2004). Mixed methods research: A research paradigm whose time has come. Educational Researcher, 33(7), 14-26.
  71. Johnson, L., & Morris, P. (2010). Towards a framework for critical citizenship education. The Curriculum Journal, 21(1), 77-96. doi:10.1080/09585170903560444
  72. Kancı, T. (2008). Imagining the Turkish men and women: Nationalism, modernism and militarism in primary school textbooks, 1928-2000 (Unpublished doctoral dissertation). Sabancı University, İstanbul.
  73. Kaya, A. (2003). Ulusal yurttaşlıktan çoğul yurttaşlığa? Yurttaşlık kuramlarına eleştirel bir yaklaşım. In A. Kaya & G. G. Özdoğan (Eds.), Uluslararası ilişkilerde sınır tanımayan sorunlar: Göç, yurttaşlık, insan hakları, toplumsal cinsiyet, küresel adalet ve güvenlik (pp. 149-190). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
  74. Kerr, D. (2003). Citizenship: Local, national, and international. In L. Gearon (Ed.), Learning to teach citizenship in the secondary school (pp. 7-8). New York: Routledge Falmer.
  75. Kuş, Z., & Yakar, H. (2021). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin demokrasiye yönelik inançları ve sınıf içi uygulamaları. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 332- 371.
  76. Kymlicka, W. (2008). Education for citizenship. In J. Arthur & I. Davies (Eds.), Citizenship education (pp. 128-156). Thousand Oaks, CA: Sage.
  77. Kymlicka, W., & Norman, W. (2012). Return of the citizen: A survey of recent work on citizenship theory (C. Cemgil, Trans.). In A. Kadıoğlu (Ed.), Vatandaşlığın dönüşümü: Üyelikten haklara (pp. 185-217). İstanbul: Metis Yayınları.
  78. Linstone, H., A. (1975). Eight basic pitfalls: A checklist. In H. A. Linstone & M. Turoff (Eds.), The Delphi method techniques and applications (pp. 559-571). Reading, MA: Addison-Wesley Publishing Company.
  79. McCowan, T. (2009). Rethinking citizenship education: A curriculum for participatory democracy. London: Continuum International Publishing Group.
  80. McLaren, P. (2011) Okullarda yaşam: Eleştirel pedagojiye giriş (M. Y. Eryaman, & H. Arslan, Ed. & Trans.). Ankara.: Anı Yayıncılık.
  81. Menthe, J. (2012). Education for democratic citizenship. Values vs process. In M. Print & D. Lange (Eds.), Schools, curriculum and civic education for building democratic citizens (pp. 73-78). Leiden: Sense Publishers (Brill).
  82. Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve etik (E. Dinç, Trans.). In S. Turan (Ed.), Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (pp. 199-228). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  83. Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
  84. Ministry of National Education. (2005). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
  85. Ministry of National Education. (2012). İlköğretim kurumları (ilkokul ve ortaokul) haftalık ders çizelgesi. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 75(2658), 314-316.
  86. Ministry of National Education. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Ankara: MEB Devlet Kitapları.
  87. Ministry of National Education. (2019). Temel eğitimde demokrasi kültürünün güçlendirilmesi projesi. Retrieved from https://tegm.meb.gov.tr/www/temel-egitimde-demokrasi-kulturunun-guclendirilmesi-projesi/icerik/536
  88. Nagy, S., & Biber, H. (2010). Mixed methods research. New York-London: The Guilford Press.
  89. Naval, C., Print, M., & Veldhuis, R. (2002). Education for democratic citizenship in the New Europe: Context and reform. European Journal of Education, 37(2), 107-128.
  90. Neuman, W. L. (2012). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşımlar (Vol. I‐II). İstanbul: Yayın Odası.
  91. Niemi, R., & Junn, J. (1998). Civic education: What makes students learn. New Haven, CT: Yale University Press.
  92. Noddings, N. (2002). Educating moral people. New York: Teachers College Press.
  93. Oğuz, A. K. (2007). Fedakâr eş fedakâr yurttaş: Yurttaşlık bilgisi ve yurttaş eğitimi, 1970-1990 (1st ed.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
  94. O’Shea, K. (2001-2004). Demokratik vatandaşlık eğitimi. Ortak bir anlayışın geliştirilmesi. Council of Europe.
  95. Osler, A., & Starkey, H. (2005). Changing citizenship: Democracy and inclusion in education. Maidenhead: Open University Press.
  96. Osler, A. & Starkey, H. (2006). Education for democratic citizenship: A review of research, policy and practice 1995-2005. Research Papers in Education, 21(4), 433-466.
  97. Önal, G. (2019). Vatandaşlık ve sivil toplum. In C. Öztürk, Z. İbrahimoğlu, & G. Yıldırım (Eds.), Kuramsal temeller ve güncel tartışmalar ışığında 21. yüzyılda vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi (1st ed., pp. 171-192). Ankara: Pegem Akademi.
  98. Özpolat, A. (2009). Demokratik vatandaşlık. Birlikte yaşama kültürü. Ankara: Hegem Yayınları.
  99. Parker, W. C. (1995). Educating the democratic mind. New York: SUNY.
  100. Parker, W. C. (2003). Teaching democracy: Unity and diversity in public life. New York: Teachers College.
  101. Parker, W. C. (2008). Knowing and doing in democratic citizenship education. In L. S. Levstik & C. A. Tyson (Eds.), Handbook of research in social studies education (pp. 65-80). London: Routledge.
  102. Parker, W. C. (2018). Demokratik vatandaşlık eğitimi (M. Avaroğulları, Trans.). In F. Zayimoğlu Öztürk & S. B. Demir (Eds.), İlkokul ve ortaokulda sosyal bilgiler eğitimi (pp. 70-115). Ankara: Pegem Yayıncılık.
  103. Parker, W. C., & Beck, T. A. (2017). Social studies in elementary education. Pearson.
  104. Parker, W. C., & Jarolimek, J. (1984). Citizenship and the critical role of social studies. Washington, DC: NCSS Bulletin.
  105. Parker, W. C., & Jarolimek J. (1997). Social studies in elementary education. Columbus: MerrilVPrentice Hall.
  106. Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
  107. Print, M. (2013). Conceptualizing competences for democratic citizenship: A Delphi approach. In M. Print & D. Lange (Eds.), Civic education and competences for engaging citizens in democracies (pp. 149-162). Rotterdam: Sense.
  108. Print, M. (2013). Competences for democratic citizenship in Europe. In M. Print & D. Lange (Eds.), Civic education and competences for engaging citizens in democracies (s. 39-48). Rotterdam: Sense.
  109. Pykett, J. (2007). Making citizens governable? The Crick Report as governmental technology. Journal of Education Policy, 22(3), 301-319.
  110. Remy, R. C. (1979). Handbook of basic citizenship competencies. Boulder, CO: Social Science Education Consortium.
  111. Ross, A. (2008). Organizing a curriculum for active citizenship education. In J. Arthur, I. Davies, & C. L. Hahn (Eds.), The SAGE handbook of education for citizenship and democracy (pp. 492-505). Thousand Oaks, CA: SAGE.
  112. Rowe, G., & Wright, G. (1999). The Delphi technique as a forecasting tool: Issues and analysis. International Journal of Forecasting, 15(4), 353-375. doi:10.1016/S0169-2070(99)00018-7
  113. Sackman, H. (1975). Delphi assessment: Expert opinion, forecasting, and group process. Santa Monica, CA: Rand Corporation.
  114. Schulz, W., Ainley, J., Fraillon, J., Losito, B., & Agrusti, G. (2017). IEA international civic and citizenship education study 2016 assessment framework. Amsterdam: International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA).
  115. Skulmoski, G. J., Hartman, F. T., & Krahn, J. (2007). The Delphi method for graduate research. Journal of Information Technology Education, 6, 1-21.
  116. Slaughter, D. (2017). Stop telling members of marginalized groups to be tolerant [Facebook Live]. Mamademics Academy.
  117. Soder, R., Goodlad, J. I., & McMannon, T. J. (2001). Developing democratic character in the youth. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
  118. Soysal, Y. N., & Wong, S. Y. (2007). Educating future citizens in Europe and Asia. In A. Benavot & C. Braslavsky (Eds.), School knowledge in comparative and historical perspective (pp. 73-88). Dordrecht: Springer. doi:10.1007/978-1-4020-5736-6_5
  119. Sprenkle, D. H., & Piercy, F. P. (2005). Research methods in family therapy (2nd ed.). New York: Guilford Press.
  120. Stringer, C. (2007). Empirical performance management research: Observations from AOS and MAR. Qualitative Research in Accounting & Management, 4(2), 92-114.
  121. Şahin, A. E. (2001). Eğitim araştırmalarında delphi tekniği ve kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 215-220.
  122. Şahin, A. E. (2010). Professional status of elementary teaching in Turkey: A Delphi study. Teachers And Teaching: Theory And Practice, 16(4), 437-459.
  123. Şen, A. (2019a). Militarisation of citizenship education curriculum in Turkey. Journal of Peace Education, 1(26). doi:10.1080/17400201.2018.1481019
  124. Şen, A. (2019b). Vatandaşlık eğitiminde değişiklik ve süreklilikler: 2018 sosyal bilgiler öğretim programı nasıl bir vatandaşlık eğitimi öngörüyor?. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(1), 1-28.
  125. Şen, A., & Starkey, H. (2017). The rise and fall of citizenship and human rights education in Turkey. Journal of Social Science Education, 16(4), 84-96. doi:10.4119/UNIBI/jsse-v16-i4-1689
  126. Şimşek, U., Doymuş, K., Şimşek, Ü., & Özdemir, Y. (2006). Lise düzeyinde eğitim gören öğrencilerin demokratik tutumlarına işbirlikçi öğrenme yönteminin etkisinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 165-172.
  127. Üstel, F. (2019). “Makbul vatandaş”ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne Türkiye’de vatandaşlık eğitimi (8th ed.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  128. Veldhuis, R. (1997). Education for democratic citizenship: Dimensions of citizenship, core competencies, variables, and international activities. Strasbourg: Council of Europe.
  129. Veugelers, W. (2007). Creating critical-democratic citizenship in education: Empowering humanity and democracy in Dutch education. Compare: A Journal of Comparative and International Education, 37(1), 105-119. doi:10.1080/03057920601061893
  130. Westheimer, J., & Kahne, J. (2004). What kind of citizen? The politics of education for democracy. American Educational Research Journal, 41(2), 237-269.
  131. Wood, B. E. (2014). Participatory capital: Bourdieu and citizenship education in diverse school communities. British Journal of Sociology of Education, 35(4), 578-597. doi:10.1080/01425692.2013.777209
  132. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8th ed.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  133. Yiğit, E. Ö. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının gözünden vatandaşlık ve Türk vatandaşlığı. İlköğretim Online, 16(2), 406-406. doi:10.17051/ilkonline.2017.304708

Telif hakkı ve lisans

Telif Hakkı © 2025 Yazar(lar). Açık erişimli bu makale, orijinal çalışmaya uygun şekilde atıfta bulunulması koşuluyla, herhangi bir ortamda veya formatta sınırsız kullanım, dağıtım ve çoğaltmaya izin veren Creative Commons Atıf Lisansı (CC BY) altında dağıtılmıştır.

Nasıl atıf yapılır

Akarsu, A., & Yılmaz, K. (2025). Ortaokul Öğrencileri İçin Demokratik Vatandaşlık Yeterliklerini Oluşturan Boyutların Belirlenmesine Yönelik Bir Delphi Araştırması. Eğitim Ve Bilim, 50(222), 99-128. https://doi.org/10.15390/EB.2025.13221