Öz

Bu çalışmanın amacı, okulöncesi dönemde bulunan 60-72 aylık çocukların imgesel bir dil türü olan deyimleri anlama düzeylerini belirlemektir. Tarama modelinde yürütülen araştırmanın katılımcıları, üç ayrı okulöncesi eğitim kurumunda öğrenim gören 108 çocuktan oluşmaktadır. Araştırmanın verileri, çocuk kitaplarında geçen deyimlerle geliştirilen Deyimleri Anlama Ölçeği ile toplanmıştır. Ölçekte yer alan 18 farklı deyim, saydamlık ve tanınırlık düzeyleri açısından derecelendirilmiş ve ilgili çocuk kitaplarında geçen bağlamsal çerçeve ile birlikte kullanılmıştır. Veri toplama sürecinde katılımcılarla yüz yüze görüşmeler yapılmış ve yanıtlar kaydedilmiştir. Katılımcıların yanıtları iki uzman tarafından değerlendirilerek puanlanmış ve sonuçlar istatistik programına aktarılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde araştırma sorularıyla tutarlı olarak betimsel istatistik, Mann Whitney U, Friedman Testi ve Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi uygulanmıştır. Elde edilen bulgulara göre katılımcıların yalnızca küçük bir kısmının deyimleri anlayabildiği belirlenmiştir. Bunun yanında opak deyimlerin saydam ve yarı saydam deyimlere oranla daha az anlaşıldığı saptanmıştır. Çocukların ayrıca tanınırlık düzeyi yüksek deyimleri orta ve düşük düzeydeki deyimlerden daha iyi anladığı belirlenmiştir. Yaş değişkeninin deyimleri anlamada etkili olduğu ancak cinsiyet değişkeninin herhangi bir fark yaratmadığı bulgulanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar, okulöncesi eğitim programının oluşturulmasında ve öğretimsel uygulamalarda çocukların deyimsel anlama becerilerinin gelişimini destekleyecek düzenlemelere gereksinimin olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuçlara bağlı olarak bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Deyim, İmgesel dil, Tanınırlık, Saydamlık, Erken çocukluk

Kaynakça

  1. Abkarian, G. G., Jones, A., & West, G. (1992). Young children’s idiom comprehension: Trying to get the picture. Journal of Speech and Hearing Research, 35(3), 580-587. doi:10.1044/jshr.3503.580
  2. Ackerman, B. P. (1982). On comprehending idioms: Do children get the picture? Journal of Experimental Child Psychology, 33(3), 439-454. doi:10.1016/0022-0965(82)90058-3
  3. Akkök, E. A. (2009). Yabancı dilde deyimlerin öğretimi. Dil Dergisi, 143, 59-77.
  4. Aljabri, S. S. (2013). EFL students’ judgments of English idioms familiarity and transparency. Journal of Language Teaching and Research, 4(4), 662-669.
  5. Arslan, E., Dönmez, F. Z., Davarcıoğlu, S., Eren, C. K., & Aytar, F. A. G. (2019). Okul öncesi öykü kitaplarındaki deyimler ve çocukların bu deyimlere ilişkin algıları. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 315-351.
  6. Ayrancı, B. B. (2018). 0-12 Yaş dil gelişimi uygulamaları ve yapılması gerekenler. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD), 8(1), 13-34.
  7. Baş, B. (2013). İlköğretim okulları için hazırlanan deyim sözlükleri üzerine bir değerlendirme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1), 24-31. doi:10.16916/aded.16016
  8. Beck, S. D., & Weber, A. (2016). Bilingual and monolingual idiom processing is cut from the same cloth: The role of the L1 in literal and figurative meaning activation. Frontiers in Psychology, 7, 1-16. doi:10.3389/fpsyg.2016.01350.
  9. Buckingham, L. (2006). A multilingual didactic approach to idioms using a conceptual framework. Language Design, 8, 35-45.
  10. Cacciari, C., & Glucksberg, S. (1990). Understanding idiomatic expressions: The contribution of word meanings. In G. B. Simpson (Ed.), Understanding word and sentence (pp. 217-240). Amsterdam: Elsevier.
  11. Cacciari, C., & Padovani, R. (2012). The development of figurative language. In M. J. Spivey, K. McRae, & M. F. Joanisse (Eds.), The Cambridge handbook of psycholinguistics (pp. 505-522). New York: Cambridge University Press.
  12. Caillies, S., & Butcher, K. (2007). Processing of idiomatic expressions: Evidence for a new hybrid view. Metaphor and Symbol, 22(1), 79-108. doi:10.1207/s15327868ms2201_3
  13. Caillies, S., & Le Sourn-Bissaoui, S. (2006). Idiom comprehension in French children: A cock-and-bullstory. European Journal of Developmental Psychology, 3(2), 189-206. doi:10.1080/17405620500412325
  14. Caillies, S., & Le Sourn-Bissaouı, S. (2013). Nondecomposable idiom understanding in children: Recursive theory of mind and working memory. Canadian Journal of Experimental Psychology, 67(2), 108-116. doi:10.1037/a0028606
  15. Cain, K., Oakhill, J., & Lemmon, K. (2004). Individual differences in the inference of word meanings from context: The influence of reading comprehension, vocabulary knowledge, and memory capacity. Journal of Educational Psychology, 96(4), 671-681. doi:10.1037/0022-0663.96.4.671
  16. Cain, K., & Towse, A. S. (2008). To get hold of the wrong end of the stick: Reasons for poor idiom understanding in children with reading comprehension difficulties. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 51(6), 1538-1549. doi:10.1044/1092-4388(2008/07-0269)
  17. Cain, K., Towse, A. S., & Knight, R. S. (2009). The development of idiom comprehension: An investigation of semantic and contextual processing skills. Journal of Experimental Child Psychology, 102(3), 280-298. doi:10.1016/j.jecp.2008.08.001
  18. Can, Ö., & Ercan, G. S. (2017). Deyim sözlüklerinde >A< yazıbirimi altında sıralanan Türkçe deyimlerin edimbilimsel olarak ulamlaştırılması. In N. Kansu Yetkiner & M. Şahin (Eds.), Dilbilim çeviribilim yazıları: Prof. Dr. Lütfiye Oktar’a armağan (pp. 45-54). Ankara: Anı Yayıncılık.
  19. Carter, R. (2004). Language and creativity: The art of common talk. London/New York: Routledge.
  20. Celce-Murcia, M., & Larsen-Freeman, D. (1999). The grammar book: An ESL/EFL teacher’s course (2nd ed.). Boston, MA: Heinle & Heinle.
  21. Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. The Hague: Mouton.
  22. Cieślicka, A. B. (2015). Idiom acquisition and processing by second/ foreign language learners. In R. R. Heredia & A. B. Cieślicka (Eds.), Bilingual figurative language processing (pp. 208-244). New York: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139342100.012
  23. Colston, H. L. (2015). Using figurative language. New York: Cambridge University Press.
  24. Dalak, H. D. E. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde iletişimsel yaklaşımın deyim öğretimindeki başarıya etkisi (Unpublished master's thesis). Hacettepe University, Ankara.
  25. Damar, M. (2007). İsviçre’de yaşayan altı yaş Türk çocuklarının dil kazanımına yönelik geliştirilen Türkçe dil etkinlikleri gözlem formu geçerlik güvenirlik çalışması (Unpublished doctoral dissertation). Gazi University, Ankara
  26. Deamer, F., Pouscoulous, N., & Breheny, R. (2010). A contrastive look at the processing of metaphor and hyperbole. UCL Working Papers in Linguistics, 22, 1-16.
  27. Demir, K. N. (2006). Kültürel değişimlerin reklamlarda kadın ve erkek rol-modellerine yansıması. Fırat University Journal of Social Science, 16(1), 285-304.
  28. Dobrovolskij D., & Piiranen E., (2005). Figurative language: Cross-cultural and cross linguistics perspectives. Amsterdam: Elsevier.
  29. Erdoğan, Y., Bekir, A., & Aras, A. (2005). Alt sosyoekonomik bölgelerde ana sınıfına devam eden 5-6 yaş grubundaki çocukların dil gelişim düzeylerine bazı faktörlerin etkisinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 231-246.
  30. Flores D’arcais, G. B. (1993). The comprehension and semantic interpretation of idioms. In C. Cacciari & P. Tabossi (Eds.), Idioms: Processing, structure and interpretation (pp. 79- 98). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
  31. Gibbs, R. W. (1980). Spilling the beans on understanding and memory for idioms in context. Memory and Cognition, 8(2), 149-156. doi:10.3758/BF03213418
  32. Gibbs, R. W. (1991). Semantic analyzability in children's understanding of idioms. Journal of Speech and Hearing Research, 34(3), 613-620. doi:10.1044/jshr.3403.613
  33. Gibbs, R. W. (1994). The poetics of mind: Figurative thought, language and understanding. Cambridge: Cambridge University.
  34. Gibbs, R. W., Jr., & Beitel, D. (1995). What proverb understanding reveals about how people think. Psychological Bulletin, 118(1), 133-154. doi:10.1037/0033-2909.118.1.133
  35. Gibbs, R. W. Jr., & Colston, H. L. (2012). Interpreting figurative meaning. Cambridge: Cambridge University Press.
  36. Giora, R. (2003). On our mind: Salience, context, and figurative language. New York: Oxford University.
  37. Glucksberg, S. (1993). Idiom Meanings and Allusional Content. C. Cacciari ve P. Tabossi (Ed.). Idioms: Processing, Structure, And Interpretation (p. 3-26). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
  38. Glucksberg, S. (2001). Understanding figurative language. New York: Oxford University.
  39. Göçer, A. (2012). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin deyimleri kullanma yeterlikleri üzerine bir inceleme. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 4(13), 96-109.
  40. Ionescu, T. ve Ilie, A. (2018). Language learning in preschool children: An embodied learning account. Early Child Development and Care, 188(1), 4-15. doi:10.1080/03004430.2016.1189419
  41. İpek, N. (2006). İlköğretim çağı çocuklarında kelime dağarcığı gelişimi (Unpublished master's thesis). Uludağ University, Bursa.
  42. Jackendoff, R. (1983). Semantics and cognition. Cambridge: MIT.
  43. Jaeger, L. (1999). The nature of idioms: A systematic approach. New York: Peter Lang.
  44. Jones, J. L., & Kaschak, M. P. (2009). Do idiomatic constructions always aid language learning?. Language Learning and Development, 5(2), 69-93. doi:10.1080/15475440802637100.
  45. Kamanga, M., & Banda, F. (2017) The role of linguistic context in children’s interpretation and acquisition of Cicewa idiomatic expressions: A systemic functional linguistics approach. Southern African Linguistics and Applied Language Studies, 35(2), 135-154. doi:10.2989/16073614.2017.1338141
  46. Kara, A. (2015). Early acquisition of figurative competence: Comprehension of idiomatic expresions in Turkish between seven and eleven years of age (Unpublished doctoral dissertation). Hacettepe University, Ankara.
  47. Karabağ, İ., & Coşan, L. (2000). Türkçedeki gönül, kalp ve yürek kelimeleriyle ilgili atasözleri ve deyimler ve bunların almancadaki karşılıkları. Ankara Üniversitesi Dil Dergisi, 96, 5-29.
  48. Karasar, N. (2000). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
  49. Kenzhalin, K. (2017). Türk dünyasında deyim bilimi çalışmaları. Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi, 43, 107-124. doi:10.24155/tdk.2017.7
  50. Kovács, G. (2016). About the definition, classification and translation strategies of idioms. Acta Universitatis Sapientiae, Philologica, 8(3), 85-101. doi:10.1515/ausp-2016-0033
  51. Kövecses, Z., & Szabó, P. (1996). Idioms: A view from cognitive semantics. Applied Linguistics, 17(3), 326-355. doi:10.1093/applin/17.3.326
  52. Kubiszyn, T., & Gary, B. (2013). Educational testing and measurement: Classroom application and practice. John Wiley and Sons, Inc.
  53. Langlotz, A. (2006). Idiomatic creativity: A cognitive-linguistic model of idiom representation and idiom-variation in English (M. Dascal, R. W. Gibbs, & J. Nuyts, Eds.). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
  54. Levorato, M. C. (1993). The development of figurative competence. Idioms: Processing, structure and interpretation. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
  55. Levorato, M. C., & Cacciari, C. (1992). Children's comprehension and production of idioms: The role of context and familiarity. Journal of Child Language, 19(2), 415-433. doi:10.1017/S0305000900011478
  56. Levorato, M. C., & Cacciari, C. (1995). The effect of different tasks on the comprehension and production of idioms in children. Journal of Experimental Child Psychology, 60(2), 261-283. doi:10.1006/jecp.1995.1041
  57. Levorato, M. C., & Cacciari, C. (1999). Idiom comprehension in children: Are the effects of semantic analysability and context separable?. European Journal of Cognitive Psychology, 11(1), 51-66. doi:10.1080/713752299
  58. Levorato, M. C., Nesi, B., & Cacciari, C. (2004). Reading comprehension and understanding idiomatic expressions: A developmental study. Brain and Language, 91(3), 303-314. doi:10.1016/j.bandl.2004.04.002
  59. Libben, M. R., & Titone, D. A. (2008). The multidetermined nature of idiom processing. Memory & Cognition, 36(6), 1103-1121. doi:10.3758/MC.36.6.1103
  60. Lust, B. C. (2006). Child language: Acquisition and growth. New York: Cambridge University Press.
  61. Lutzer, V. D. (1991). Gender differences in preschooler's ability to interpret common metaphors. Journal of Creative Behavior, 25(1), 69-74. doi:10.1002/j.2162-6057.1991.tb01355.x
  62. Moreno, V. (2007). Creativity and convention. The pragmatics of everyday figurative language. Amsterdam: John Benjamin Publishing Company.
  63. Nikoalenko, N. (2004). Metaphorical and associative thinking in healthy children and in children with Asperger’s syndrome at different ages. Human Physiology, 30(5), 532-536. doi:10.1023/B:HUMP.0000042608.36581.3b
  64. Nippold, M. A. (2006). Language development in school-age children, adolescents, and adults. In K. Brown (Ed.), Encyclopedia of language and linguistics (2nd ed., pp. 368-372). Oxford: Elsevier Publishing. doi:10.1016/b0-08-044854-2/00852-x
  65. Nippold, M. A. (2007). Later language development: School-age children, adolescents and young adults (3rd ed.). Austin, TX: PRO-ED.
  66. Nippold, M. A., & Duthie, J. K. (2003). Mental imagery and idiom comprehension: A comparison of school-age children and adults. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 46(4), 788-799. doi:10.1044/1092-4388(2003/062)
  67. Nippold, M. A., & Martin, S. T. (1989). Idiom interpretation in isolation versus context: A developmental study with adolescents. Journal of Speech and Hearing Research, 32(1), 59-66. doi:10.1044/jshr.3201.59
  68. Nippold, M. A., Moran, C., & Schwarz, I. E. (2001). Idiom understanding in preadolescents: Synergy in action. American Journal of Speech-Language Pathology, 10(2), 169-179. doi:10.1044/1058-0360(2001/016)
  69. Nippold, M. A., & Rudzinski, M. (1993). Familiarity and transparency in idiom explanation: A developmental study of children and adolescents. Journal of Speech and Hearing Research, 36(4), 728-737. doi:10.1044/jshr.3604.728
  70. Nippold, M. A., & Taylor, C. L. (1995). Idiom understanding in youth: Further examination of familiarity and transparency. Journal of Speech and Hearing Research, 38(2), 426-433. doi:10.1044/jshr.3802.426
  71. Nippold, M., & Taylor, C. (2002). Judgments of idiom familiarity and transparency: A comparison of children and adolescents. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 45(2), 384-391. doi:10.1044/1092-4388(2002/030)
  72. Norbury, C. F. (2004). Factors supporting idiom comprehension in children with communication disorders. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 47(5), 1179-1193. doi:10.1044/1092-4388(2004/08
  73. Özdamar, K. (1999). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi 1. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
  74. Peçenek, D., & Ay, S. (2010). Deyim tanımlama sürecinde bilişsel biçem farklılıklarının ve bağlam bilgisinin rolü. In Ç. Sağın-Şimşek & Ç. Hatipoğlu (Eds.), 24. Ulusal Dilbilim Kurultayı bildirileri (pp. 244-256), Ankara: Middle East Technical University.
  75. Pektaş, D. (2014). Okul öncesi dönem resimli çocuk kitaplarındaki dil sanatlarının incelenmesi (Unpublished master's thesis ). Hacettepe University, Ankara.
  76. Qualls, C. D., & Harris, J. L. (1999). Effects of familiarity on idiom comprehension: African American and European American fifth graders. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 30(2), 141-151. doi:10.1044/0161-1461.3002.141
  77. Schraw, G., Trathen, W., Reynolds, R. E., & Lapan, R. T. (1988). Preferences for idioms: Restrictions due to lexicalization and familiarity. Journal of Psycholinguistics, 17(5), 413-424.
  78. Seçilmiş, S. (1996). Anaokuluna giden ve gitmeyen erken çocukluk dönemindeki çocukların dil gelişimi ile ilgili becerilerinin incelenmesi (Unpublished master's thesis). Hacettepe University, Ankara.
  79. Swinney, D. A., & Cutler, A. (1979). The access and processing of idiomatic expression. J Verb Learn Verb Behav, 18(5), 523-534. doi:10.1016/S0022-5371(79)90284-6
  80. Şalvarlı, B. (2010). Türkçe deyim öğretimi için metin hazırlama (Unpublished master's thesis). Çanakkale Onsekiz Mart University, Çanakkale.
  81. Taber, K. S. (2018). The use of Cronbach’s Alpha when developing and reporting research instruments in science education. Research in Science Education, 48(6), 1273-1296. doi:10.1007/s11165-016-9602-2
  82. Taner, M. (2003). Okul öncesi eğitimi alan ve almayan farklı sosyo-ekonomik düzeylerdeki ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin dil gelişimlerinin karşılaştırılması (Unpublished master's thesis). Uludağ University, Bursa.
  83. Taner, M., & Başal, H. A. (2005). Farklı sosyoekonomik düzeylerde okulöncesi eğitimi alan ve almayan ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin dil gelişimlerinin cinsiyete göre karşılaştırılması. Eğitim Fakültesi Dergisi, XVIII(2), 395-420.
  84. Tavakoli, H. (2013). A dictionary of language acquisition: A comprehensive overview of key terms in first and second language acquisition. Tehran: Rahnama. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/329686850
  85. Titone, D. A., & Connine, C. M. (1999). On the compositional and noncompositional nature of idiomatic expressions. Journal of Pragmatics, 31(12), 1655-1674. doi:10.1016/S0378-2166(99)00008-9
  86. Türkben, T. (2019). Türkçe ders ve öğrenci çalışma kitaplarının deyim varlığı ve öğretimi açısından incelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 63-90.
  87. Uysal, H. (2015). Çocuk dilinde deyimlerin anlamlandırılması ve öntürlük etkisi (Unpublished master's thesis). Ankara University, Ankara.
  88. Uysal, H., & Gökmen, S. (2016). Tek dilli çocuklarda deyimlerin anlamlandırılması ve öntürlük etkisi. DTCF Dergisi, 56(1), 287-323. doi:10.1501/Dtcfder_0000001474
  89. Vulchanova, M., Vulchanov, V., & Stankova, M. (2011). Idiom comprehension in the first language: A developmental study. Vigo International Journal of Applied Linguistics, 8, 207-234.
  90. Wiejak, K. (2014). Recognition of figurative language and reading ability in Polish school children. L1-Educational Studies in Language and Literature, 14(1), 1-14. doi:10.17239/L1ESLL-2014.01.12
  91. Yağiz, O., & Izadpanah, S. (2013). Language, culture, idioms, and their relationship with the foreign language. Journal of Language Teaching and Research, 4(5), 953-957. doi:10.4304/jltr.4.5.953-957
  92. Yeşilyurt, S., & Çapraz, C. (2018). Ölçek geliştirme çalışmalarında kullanılan kapsam geçerliği için bir yol haritası. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 251-264. doi:10.17556/erziefd.297741
  93. Yıldırım Doğru, S., Alabay, E., & Kayılı, G. (2010). Normal gelişim gösteren ve öğrenme güçlüğü olan çocukların sözcük dağarcığı ile dili anlama düzeylerinin belirlenmesi. İlköğretim Online, 9(3), 828-840.
  94. Yurdugül, H. (2005). Ölçek geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliği için kapsam geçerlik indekslerinin kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunulan bildiri, Denizli. Retrieved from https://yunus.hacettepe.edu.tr/~yurdugul/3/indir/PamukkaleBildiri.pdf

Telif hakkı ve lisans

Telif Hakkı © 2025 Yazar(lar). Açık erişimli bu makale, orijinal çalışmaya uygun şekilde atıfta bulunulması koşuluyla, herhangi bir ortamda veya formatta sınırsız kullanım, dağıtım ve çoğaltmaya izin veren Creative Commons Atıf Lisansı (CC BY) altında dağıtılmıştır.

Nasıl atıf yapılır

Acar, U., & Bayat, N. (2025). 60-72 Aylık Çocukların Deyimleri Anlama Düzeyi. Eğitim Ve Bilim, 50(222), 1-19. https://doi.org/10.15390/EB.2025.13021